Predstavljena publikacija "Sinagoga u Subotici" autora Gabora Demetera

Autor publikacije Gabor Demeter, diplomirani građevinski inženjer i projektni stučnjak u oblasti zaštite spomenika, svojom stručnošću i jedinstvenim naučnim dostignućima, neumoro je radio i više od decenije pratio obnavljanje i revitalizaciju subotičke Sinagoge. 

Pre objavljivanja publikacije, izučavao je više Sinagoga u karpatskom basenu iz restauratorskog, zaštitarskog i arhitektonskog ugla, te istraživao obimnu arhivsku građu i stručnu literaturu, kako bi prikazao revitalizaciju subotičke Sinagoge kroz etičke, estetske, tehničke, istorijske i ekonomske aspekte. Godine 2003. napravio je arhitektonsku studiju o revitalizaciji krova i fasade Sinagoge, u kojoj je skicirao, po njemu, najbitnije elemente obnove, nakon čega je učestvovao u kontroli izvođenja proizvoljnih radova. Dve godine kasnije, izradio projekat restauracije ugaonih kupola i rukovodio konzervatorskim radovima, a takođe je naručio ukrase iz Žolnai fabrike i profilisane cigle za fasadu iz Kanjiže. Za njegovo ime vezuje se i projekat revitalizacije unutrašnjeg prostora, kao i projekat krovne rekonstrukcije. 

Prema rečima Zite Kovač, recenzenta knjige i direktorke muzeja "Tur Ištvan" iz Baje, ova publikacija je izvrstan primer kako se može napisati knjiga koja, pored visokog stručnog i naučnog sadržaja, u sebi sadrži elemente naučnopopularnog i prosvetiteljskog karaktera, koji inspirišu čitaoce na zalaganje u oblasti zaštite spomenika.

- Knjigu ukrašavaju izvanredne fotografije unutrašnosti i spoljašnjosti autora Željka Vukelića, odnosno umetnički izrađeni grafici Gabora Demetera, čime je još atraktivnija. Knjiga prikazuje građevinu iz zlatnog doba Subotice i pruža odgovore na pitanja na koja se do sada niko nije osvrnuo, a to su zašto se subotičko jevrejstvo identifikovalo sa mađarskim stilskim obeležjima, kako je postojanje Sinagoge preobrazilo Suboticu u 20. veku, zašto se vizantijska kupola Sinagoge diže u istu visinu kao tornjevi Katoličke crkve i da li se u njenoj unutrašnjosti pojavljuju jevrejski ili slobodni zidarski simboli - rekla je Kovač.

Iako je put do restauracije Sinagoge bio dug, Robert Sabadoš, predsednik Saveza jevrejskih opština Srbije, podsetio je prisutne da je prve korake ka njenoj obnovi načinio upravo Demeter.

- Saradnju sa Gaborom Demeterom započeli smo 2005. godine, kada nije bilo izgleda da će Sinagoga poprimiti izgled koji ima danas. Prvi koraci obnove Sinagoge bili su vezani za krov koji je toliko prokišnjavao da je pretio da uništi ceo objekat. Demeter je pomogao da se prikupe sredstva od Fonda iz Njujorka, čime je popravljen centralni deo krova i zaustavljeno dalje propadanje. Gabor Demeter i njegovi koreni dugo su prisutni na ovom delu Subotice, zbog toga što se Demeter zgrada nalazi preko puta, a koja je pretvorena u Gradski muzej. Demeterovi jesu otišli preko ulice, ali su život i istorija uticali na to da se Gabor vrati ovde, gde je utkao deo svog života, znanja, iskustva i požrtvovanosti u obnovu ove Sinagoge. Knjiga je samo delić onoga što je Gabor uradio za Sinagogu i još jednom želim da se zahvalim u ime Jevrejske zajednice na njegovom izuzetnom dobrinosu - istakao je Sabadoš.

Subotička Sinagoga izgrađena je 1902. godine po projektu budimpeštanskih arhitekata Dežea Jakaba i Marcela Komora, a članica Gradskog veća zadužena za oblast kulture, Miroslava Babić, zahvalila se autoru Gaboru Demeteru i Željku Vukeliću, čije fotografije krase publikaciju, što su svojim radom sačuvali svedočanstvo rada ovih majstora.