“Dva točka, jedno krilo: Subotica u zoru avijacije”

Na današnji dan, pre tačno 115 godina, na vašarištu u Subotici (hipodromu), jedan sportista, računovođa i nepopravljivi radoznalac po imenu Ivan Sarić podigao je sa zemlje avion sopstvene konstrukcije i upisao grad u ranu mapu evropskog vazduhoplovstva. Publika je gledala kako letelica od drveta, platna i žica — sa točkovima koji više liče na biciklističke nego na avionske — kruži iznad hipodroma. Time je Subotica dobila svog pionira letenja, a Sarić trajno mesto u istoriji.

ZAŠTO ĆE BITI ZAPAMĆEN? Po tome što je u vreme kada su avioni u Evropi još uvek bili novost, u svojoj Subotici konstruisao i poleteo sopstveni monoplane; što je sportski duh grada pretakao u tehničku smelost; i što je Suboticu upisao među prve tačke jugoslovenskog i istočnoevropskog vazduhoplovnog pionirstva.

Rođen u Subotici, u bunjevačkoj porodici, Sarić je pre aviona bio prvak na dva točka: šampion u trkama bicikala širom tadašnje Ugarske, osnivač i promotor sportskih društava u gradu, pa i među osnivačima FK Bačka 1901. Tek nakon što je u Parizu 1909. video Blériotove monoplane, vraća se kući rešivši da — u radionici u sopstvenom gradu — napravi svoj. Tako nastaje „Sarić 1“, jednokrilac po uzoru na Blériot XI, u koji ugrađuje motor od oko 24 konjske snage. Sledeće godine radi i unapređenu verziju „Sarić 2“, s jačim motorom sopstvene izrade. 

Sarićev let 1910. dolazi u treptaju istorije: samo godinu dana posle Blériotovog preleta Lamanša (25. jul 1909), događaja koji je Evropi dokazao da avion nije kuriozitet već novo prevozno sredstvo; već 1910. Blériotovi monoplani i piloti haraju evropskim aeromitinzima, a klubovi i fabrike niču širom kontinenta. Sarićev Subotički let, izveden „tri godine posle braće Rajt“, smešta naš grad u taj pionirski talas — na domaćem, ali i balkanskom tlu na kome će već 1912–1913. monoplani tipa Blériot leteti i u ratnim misijama. 

I posle prvih krugova iznad hipodroma ostao je posvećen konstruktorstvu i sportu; rat je prekinuo eksperimente (među njima i rane pokušaje vertikalnog uzleta), ali Subotica i danas čuva njegovo nasleđe: aero-klub i aerodrom nose njegovo ime, replika „Sarića 1“ stoji u Muzeju vazduhoplovstva u Beogradu, a spomenik u centru grada podseća da je ovde, iz radionice jednog Subotičanina, poletela ideja koja je spojila hrabrost sportiste i dovitljivost majstora.

U nastavku  možete da pogledate kratak dokumentarac o životu i delu našeg slavnog sugrađanina, autora Miroslava Antelja.