Jovan Paču – jedan od zaboravljenih velikana rođenih u našem gradu

Jovan Paču rođen je u Aleksandrovu, u kući u današnjoj ulici Aksentija Marodića. Rodna kuća slavnog kompozitora je sada u nadležnosti Grada Subotice, u njoj probe održava KUD „Aleksandrovo“, ali i na prvi pogled može se videti da zub vremena i neulaganje u obnovu sve više uzimaju danak. Na njoj je pre nekoliko godina postavljena spomen ploča, ali ona i dalje propada.

Da li je to zaslužio jedan od najvećih srpskih kompozitora, procenite sami posle čitanja samo malog dela njegove zanimljive biografije.

Unuk uglednog trgovca Arsenija, koji se školovao u Srpskoj narodnoj školi na srpskom jeziku u Aleksandrovu, potom u Gimnaziji u Subotici do 1864. godine, kada obrazovanje nastavlja na nemačkom i mađarskom jeziku u gimnazijama u Kečkemetu i Požunu (Bratislavi). Još za vreme školovanja u Subotici, istakao se kao nadareni pijanista, pa je već 1863. godine svirao na javnom koncertu. 

Studije medicine je započeo u Pešti (1866), a nastavio u Pragu (1868 – 1872). Istovremeno, kao veliki muzički talenat, radio je na svom muzičkom obrazovanju, naročito u Pragu, gde je pohađao privatnu nastavu kod čuvenog Bedžiha Smetane. Još kao student, 1866. godine nastupio je na Omladinskoj skupštini u Novom Sadu i od tada, uz lekarski poziv, redovno je držao i koncente. Svirao je u Beču, Budimpešti, Kijevu (bio je prvi srpski pijanista u carskoj Rusiji), Beogradu, Osijeku, Kikindi, Pančevu, Vršcu i drugim mestima.

Uz neizbežnu salonsku virtuoznost isticao se briljantnom tehnikom, a na koncertima je često izvodio dela srpskih kompozitora, svojih savremenika, kao i vlastite kompozicije i aranžmane narodnih melodija. Pačuovi koncerti imali su veliko patriotsko značenje, naročito u Ugarskoj, gde su se Srbi borili za svoja nacionalna prava.

Iako je bio pod snažnim uticajem svoga profesora Bedžiha Smetane, ipak će postati sledbenik Kornelija Stankovića i prvi Srbin koji se osmelio da komponuje rapsodije. U njegovim kompozicijama, sa romantičarskim i patriotskim izrazom meša se i bidermajerski salonski stil briljantnog i virtuoznog karaktera. Bez obzira što se služio veoma jednostavnom tehnikom komponovanja, dela sa narodnim temama ili one u narodnom duhu bila su toliko omiljena da ih je narod prihvatio kao svoja, kao što je slučaj sa kompozicijom „Brankovo kolo”, koje je nastalo povodom prenosa kostiju Branka Radičevića iz Beča na Stražilovo 1883. godine.

Slično je i sa kompozicijom za klavir „Onamo, namo“, koja je jedno vreme bila i himna Kraljevine Crne Gore. Pored njih, njegova najpoznatija dela su “Brankovo kolo“, “Chansonette serbe”, “Bez tebe draga”, “Prag je ovo milog srpstva”, “Čuj Dušane”, “Svetosavska pesma”.

Pišući tekstove o muzici sarađivao je u časopisima i dnevnim listovima, kao što su „Danica”, “Javor”, “Matica”.

Kao lekar radio je najpre u Velikoj Kikindi, a zatim u Somboru, neko vreme u Srbiji, pa u Kijevu u Rusiji, Sarajevu, Novom Sadu i Zagrebu.

- Lekar Paču bejaše od onih ljudi koji leče i telo i dušu: svojom pojavom, rečju, bolećivošću srca svoga i prirodom punom blagosti, on je osvajao i zdrava i bolesna, i bogata i siromašna. Uz to pouzdano znanje lekarsko dolažaše kao dopuna takoj prirodi. Primera radi valja pomenuti da je sa tih osobina svojih bio veoma popularan u Bosni i Hercegovini, a popularnost je njegova išla dotle da su ga čak i Muhamedovci uzimali za svoga domaćeg lekara, imajući u njega toliko poverenja – kaže Andra Gavrilović u svojoj knjizi „Znameniti Srbi 19. veka“.

Pored muzike i medicine, Paču je bio i istaknuti društveni radnik i pobornik ideja Svetozara Miletića i Ujedinjene omladine srpske. Bio je glavni urednik novosadske „Zastave“ (1892 – 1893), aktivan u nacionalnim i političkim zbivanjima. Bio član Srpskog učenog društva, počasni član Srpske kraljevske akademije i Književnog odeljenja Matice Srpske.